ΔΙΑΙΤΑ ΚΑΙ ΔΙΑΤΡΟΦΙΚΕΣ ΔΙΑΤΑΡΑΧΕΣ

Κοντελέ Ιωάννα – Διαιτολόγος-Διατροφολόγος

Πότε η δίαιτα ξεφεύγει από τον έλεγχό μας;
Υπάρχει περίπτωση η επίσκεψη σε ένα διαιτολόγο για απώλεια μερικών κιλών να καταλήξει σε ένα άσχημο παιχνίδι του μυαλού με εμφάνιση εμμονών γύρω από το βάρος, το σώμα και το φαγητό, και με τελικό αποτέλεσμα να είναι το άτομο δυσλειτουργικό στην καθημερινότητά του; Πολλοί πελάτες ινστιτούτων αδυνατίσματος και διαιτολόγων θα απαντούσαν πως το έχουν βιώσει αυτό.
Ο όρος «διατροφική διαταραχή» έχει αρχίσει πλέον να γίνεται γνωστός στο ευρύ κοινό. Η ανορεξία και η βουλιμία αποτελούν συχνό θέμα συζήτησης σε εκπομπές «κοινωνικού» περιεχομένου, οι οποίες συνήθως δίνουν λάθος μηνύματα σχετικά με αυτό το ευαίσθητο θέμα. Τι γίνεται όμως όταν πέσουν οι διαφημίσεις; Αφού οι «έγκριτοι» ψυχολόγοι και δημοσιογράφοι έχουν συζητήσει το γεγονός του θανάτου νεαρού μοντέλου από ανορεξία, παρακολουθούμε ένα διαφημιστικό σποτ για γρήγορο και εύκολο αδυνάτισμα, εν συνεχεία μια διαφήμιση για το πιο φθηνό burger με μόλις 1 € και ακολούθως άλλη μια για χάπια που με «μαγικό» τρόπο κόβουν θερμίδες! Ακόμα και ένας υγιής και λογικός ενήλικας μπερδεύεται από αυτό τον καταιγισμό πληροφοριών και διπλών μηνυμάτων. Πόσο μάλλον ένα άτομο (και ιδιαίτερα παιδί ή έφηβος) με προδιάθεση για ανάπτυξη διατροφικής διαταραχής.

Πότε η Δίαιτα γίνεται Διαταραχή;
Οι παράγοντες που μπορεί να οδηγήσουν ένα άτομο σε ανάπτυξη διατροφικής διαταραχής είναι πολλοί και δεν θα τους αναπτύξουμε σε αυτό το άρθρο. Η δίαιτα είναι όμως ο εκλυτικός παράγοντας, αυτός που δίνει το έναυσμα της εμφάνισης της διαταραχής σε ένα άτομο που ήδη κουβαλά διάφορους προδιαθεσικούς παράγοντες. Με λίγα λόγια, μια διατροφική διαταραχή δεν οφείλεται μόνο στην δίαιτα, αλλά ξεκινά πάντα με δίαιτα. Σε κάποιες περιπτώσεις η ίδια η δίαιτα είναι από μόνη της διαταραχή. Γιατί ποιος μη διαταραγμένος άνθρωπος αντέχει να ακολουθήσει μια δίαιτα που επιτρέπονται μόνο υγρά ή που απαγορεύονται όλα τα αμυλούχα τρόφιμα, ή που επιβάλλεται 3 ημερών ασιτία;
Όπως αναπτύσσεται διεξοδικά στο βιβλίο «Διατροφική Νοημοσύνη» του συναδέλφου Ε.Ζουμπανέα, οι διατροφικές ελλείψεις που προκαλούνται όταν κάποιος ακολουθεί δίαιτα, είναι πολύ πιθανό να οδηγήσουν σε διατροφική διαταραχή. Άτομα που μακροχρόνια επιβάλλονται σε διατροφικά προγράμματα χαμηλών θερμίδων ουσιαστικά βρίσκονται σε κατάσταση υποσιτισμού, έλλειψης δηλαδή βιταμινών και άλλων θρεπτικών ουσιών που είναι απαραίτητα για την σωστή καθημερινή λειτουργία του σώματος. Ίσως έχετε παρατηρήσει με πόση λαιμαργία καταναλώνουν το φαγητό που τους προσφέρεται τα υποσιτισμένα παιδιά της Αφρικής, ή ακόμα και το πόσο γρήγορα τρώνε τα άγρια ζώα της ζούγκλας μετά από μια περίοδο ασιτίας μερικών ημερών. Το ίδιο συμβαίνει και με τον σύγχρονο άνθρωπο που ζει στον δυτικό κόσμο και υποβάλλεται σε εκούσια ασιτία, η οποία δεν σημαίνει μόνο την πλήρη αποφυγή από το φαγητό αλλά ακόμα και την κατανάλωση μικρών ποσοτήτων τροφής με ταυτόχρονη έλλειψη θρεπτικών συστατικών.
Το σύνηθες αποτέλεσμα δηλαδή για τους περισσότερους είναι η εμφάνιση βουλιμίας, μετά από ένα διάστημα 1-2 μηνών το πολύ. Εκεί που οι περισσότεροι παρατάνε το διαιτολόγιο τους, ρίχνοντας όλο το βάρος της ευθύνης στον εαυτό τους που δεν είναι ικανός να συγκρατηθεί και να μην κάνει «παρασπονδίες». Οι πιο δυνατοί μετά από τα ξεσπάσματα βουλιμίας θα ξεκινήσουν ένα ακόμη αυστηρό διαιτολόγιο…και μετά θα έρθει ξανά η βουλιμία…δημιουργείται δηλαδή ο λεγόμενος φαύλος κύκλος της βουλιμίας που μπορεί να κρατήσει χρόνια, ακόμα και μια ολόκληρη ζωή και σχετίζεται με πολλά προβλήματα υγείας όπως σακχαρώδη διαβήτη, υπερχοληστερολαιμία, υπέρταση, νευρολογικά προβλήματα και βέβαια αύξηση βάρους. Οι καθαρά βιολογικοί λόγοι που μπορεί να οδηγήσουν από την δίαιτα στην βουλιμία είναι η έλλειψη σημαντικών θρεπτικών συστατικών όπως:
α) απαραίτητων λιπαρών οξέων, τα οποία αποτελούν την κινητήρια δύναμη του νευρικού συστήματος, και συνήθως δεν λαμβάνονται μέσω υποθερμιδικής δίαιτας καθώς δεν περιλαμβάνει αρκετό ελαιόλαδο, ξηρούς καρπούς και σπόρους.
β) υδατανθράκων, τα οποία είναι η μοναδική πηγή ενέργειας για τον εγκέφαλο, όμως έχουν κατηγορηθεί (αδίκως και αδικαιολογήτως) με αποτέλεσμα να αποκλείονται από τα περισσότερα προγράμματα αδυνατίσματος
γ) διαφόρων βιταμινών, όπως του συμπλέγματος Β, που σχετίζονται με την καλή λειτουργία του νευρικού συστήματος, και προσλαμβάνονται από μια διατροφή πλούσια σε υδατάνθρακες.
Και βέβαια ένας ακόμα σημαντικός παράγοντας είναι απλά το ότι το άτομο στερείται τροφές που αγαπάει και έχει συνδέσει με ευχάριστα συναισθήματα όπως γλυκά, πίτσα κλπ. Όπως ένα μικρό παιδί λαχταρά που και που μια σοκολάτα, έτσι την λαχταρά και ο ενήλικας….και όσο την στερούμε τόσο πιο πολύ την λαχταρά.
Η δίαιτα συχνότερα οδηγεί στην εμφάνιση βουλιμίας μέσω του μηχανισμού που περιγράφηκε. Είναι όμως πολύ συχνό η δίαιτα να οδηγεί τελικά και σε ανορεξία, κυρίως στα παιδιά και στους εφήβους. Η ανορεξία έχει ένα εντονότερο ψυχολογικό υπόβαθρο από την βουλιμία, δηλαδή το άτομο που την αναπτύσσει έχει μια ψυχοπαθογένεια, κυρίως ψυχαναγκασμούς, τελειομανία και κατάθλιψη. Η ίδια η δίαιτα όμως δίνει το εναρκτήριο λάκτισμα σε παιδιά και εφήβους φυσιολογικού βάρους ακόμα και σε υπέρβαρα ή παχύσαρκα για εμφάνιση νευρικής ανορεξίας. Οποιαδήποτε υποθερμιδική δίαιτα στερεί από το παιδί ή τον έφηβο τα απαραίτητα θρεπτικά συστατικά που χρειάζεται για την σωματική, ψυχολογική και πνευματική του ανάπτυξη. Η έλλειψη λοιπόν των θρεπτικών συστατικών μπορεί να οδηγήσει σε υπολειτουργία του νευρικού συστήματος και έναρξη διατροφικής διαταραχής εφόσον υπάρχει και το υπόστρωμα της ψυχοπαθογένειας. Επιπλέον, τα παιδιά και οι έφηβοι δεν έχουν την αίσθηση του μέτρου. Μπορεί λοιπόν να θελήσουν να χάσουν όσο περισσότερα κιλά γίνεται χωρίς να αντιλαμβάνονται πότε έχει έρθει η ώρα να σταματήσουν. Έχουν επίσης την ικανότητα να ελέγχουν σε μεγάλο βαθμό την πείνα τους και να αποφεύγουν για μήνες γλυκά και σνακ, πράγμα που τους δίνει την αίσθηση ότι καταφέρνουν κάτι πολύ σπουδαίο που δεν μπορούν να καταφέρουν άλλοι. Όταν μάλιστα η δίαιτα ενθαρρύνεται και από το οικογενειακό περιβάλλον, κάθε ένα κιλό που χάνεται, κάθε ένα γεύμα που δεν καταναλώνεται αποτελεί επιβράβευση για το παιδί.



Η δίαιτα απαγορεύεται αυστηρώς σε:
Παιδιά και έφηβους, καθώς τους στερεί όλα τα απαραίτητα θρεπτικά συστατικά για την ανάπτυξη τους και επιπλέον δημιουργεί διαστρεβλωμένες σκέψεις γύρω από το φαγητό, π.χ. ότι όλα τα γλυκά παχαίνουν.
Άτομα που ήδη πάσχουν από διατροφική διαταραχή, όπως ανορεξία, βουλιμία και διαταραχή υπερφαγίας. Ακόμα και εάν για ιατρικούς λόγους το άτομο επιβάλλεται να χάσει βάρος (π.χ. παχύσαρκο) θα πρέπει πρώτα να ελεγχθεί το θέμα της διατροφικής διαταραχής. Η δίαιτα σε ένα άτομο με διατροφική διαταραχή είναι καταστροφική, και οδηγεί σε μεγάλη έξαρση της διαταραχής, δηλ. σε περισσότερη βουλιμία ή σε περισσότερη ανορεξία.
Άτομα που πάσχουν από σακχαρώδη διαβήτη, καθώς η μη ισορροπημένη πρόσληψη θρεπτικών συστατικών θα απορρυθμίσει τον διαβήτη. Σε αυτή την περίπτωση απαιτείται ένα πολύ καλά σχεδιασμένο πλάνο διατροφής σε συνδυασμό με φυσική δραστηριότητα και έλεγχο της φαρμακευτικής αγωγής.
Άτομα με ψυχιατρικές ασθένειες, όπως κατάθλιψη. Η έλλειψη και μόνο των απαραίτητων συστατικών με τα οποία λειτουργεί το νευρικό σύστημα είναι αρκετή για να επιβαρύνει την ασθένεια.

Και πως θα χάσω βάρος;
Η άποψη ότι το βάρος χάνεται μόνο με αυστηρό περιορισμό του φαγητού και με πλήρη αποφυγή των «παχυντικών» τροφίμων είναι πλέον παλαιωμένη, και όσοι (συνάδελφοι και μη) συνεχίζουν να την χρησιμοποιούν, δεν είναι επιστημονικά ενημερωμένοι. Ο στόχος δεν είναι να χάσει κάποιος άμεσα βάρος, αλλά να μάθει να τρέφεται σωστά για μια ολόκληρη ζωή, και ταυτόχρονα με την φυσική δραστηριότητα που είναι απαραίτητη το σώμα χάνει σταδιακά και με αργό ρυθμό το περιττό λίπος. Το βάρος θα χαθεί όταν κάποιος μάθει να τρώει ισορροπημένα και αυτό δεν γίνεται μέσω μιας μη ισορροπημένη δίαιτας. Χρειάζεται εκπαίδευση και υπομονή, όμως το αποτέλεσμα επιβραβεύει καθώς τα κιλά που χάνονται με αυτό τον τρόπο δεν επανέρχονται ποτέ!

Η βιομηχανίας της δίαιτας
Για να λέμε τα πράγματα με το όνομά τους, οι ίδιοι οι διαιτολόγοι σπρώχνουμε τις περισσότερες φορές τα άτομα στην διατροφική διαταραχή, συστήνοντας προγράμματα δίαιτας ανεπαρκή σε θρεπτικά συστατικά και συχνά ανέφικτα στην εφαρμογή τους. Η αιτία είναι η άγνοια, αυτό όμως δεν είναι δικαιολογία. Πως είναι δυνατόν ένας πτυχιούχος επιστήμονας υγείας να δίνει δίαιτα απώλειας βάρους σε μια κοπέλα που κάνει εμετούς όποτε τρώει παραπάνω, ή σε μια κοπέλα που είναι ήδη πολύ αδύνατη και θέλει να χάσει 2-3 κιλά; Μήπως αυτό συμβαίνει για να μην «χάσουν» κάποιοι τους πελάτες τους και το εύκολο κέρδος; Εξάλλου, στην Ελλάδα κανείς δεν κάνει μηνύσεις για παράβαση επαγγελματικής δεοντολογίας!







Η διατροφική διαταραχή είναι μια ασθένεια. Το άτομο που πάσχει από διατροφική διαταραχή έχει έντονη ενασχόληση με το βάρος του, το σχήμα του σώματός του και το φαγητό, σε σημείο που δυσκολεύεται στην καθημερινή του ζωή. Τα άτομα με διατροφικές διαταραχές ασχολούνται σε υπέρμετρο βαθμό με το τι και πόσο θα φάνε και νιώθουν τύψεις αν φάνε παραπάνω από αυτό που είχαν υπολογίσει. Επίσης, νιώθουν πολύ άσχημα με το βάρος τους και επιθυμούν συνεχώς να χάσουν περισσότερα κιλά.
Υπάρχουν 3 τύποι διατροφικών διαταραχών που χαρακτηρίζονται από διαφορετικά κριτήρια:

Κριτήρια Νευρικής Ανορεξίας
Α. Το άτομο αρνείται να διατηρήσει το σωματικό του βάρος στα επίπεδα του κατώτερου φυσιολογικού για την ηλικία και το ύψος του (το φυσιολογικό βάρος για έφηβους καθορίζεται σύμφωνα με τις καμπύλες ανάπτυξης).
Β. Το άτομο βιώνει εμμονή για την τροφή και έντονο φόβο για την αύξηση του βάρους του, το οποίο και καθορίζει απόλυτα τον τρόπο που αξιολογεί τη ζωή του
Γ. Το άτομο αρνείται τη σοβαρότητα του υπάρχοντος χαμηλού σωματικού βάρους, πιστεύει δηλαδή ότι το βάρος του είναι υψηλότερο του φυσιολογικού (κατάσταση η οποία χαρακτηρίζεται ως «διαστρεβλωμένη εικόνα σώματος»).
Δ. Απουσία εμμήνου ρύσης για τουλάχιστον 3 διαδοχικούς κύκλους (αμηνόρροια).

Κριτήρια Νευρικής Βουλιμίας
A.Επαναλαμβανόμενα βουλιμικά επεισόδια που χαρακτηρίζονται από την μεγάλη ποσότητα και την έλλειψη ελέγχου κατά την διάρκειά τους. Αυτό που σταματάει τα βουλιμικά επεισόδια είναι οι ενοχές.
B.Το άτομο προκαλεί εμετό ή κάνει χρήση διουρητικών, καθαρτικών ή χαπιών για την απώλεια βάρους.
Γ.Το άτομο κάνει υπεργυμναστική και ακραίες μορφές δίαιτας για να χάσει βάρος.
Δ.Το λιγότερο 2 φορές την εβδομάδα κάνει βουλιμικά επεισόδια χρησιμοποιώντας τις παραπάνω μεθόδους κάθαρσης.
E.Αυτοεκτιμάται με βάση το μέγεθος και το βάρος του.


ΟΙ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΤΩΝ ΔΙΑΤΡΟΦΙΚΩΝ ΔΙΑΤΑΡΑΧΩΝ
Σωματικές
• Αμηνόρροια (έλλειψη περιόδου)
• Διαταραχές στην όρεξη και τον κορεσμό
• Ναυτία
• Δυσκοιλιότητα
• Κοιλιακοί πόνοι
• Διαταραχές ύπνου (αϋπνία ή υπνηλία)
• Αφυδατωμένο δέρμα
• Απώλεια τριχών κεφαλής
• Ξηρό δέρμα
• Χνούδι στο πρόσωπο, τους ώμους ή την ράχη
• Τρίχωση στο στέρνο και την κοιλιά
• Αίσθημα κρύου
• Χαμηλή πίεση
• Πρήξιμο στα άκρα
• Κακή ποιότητα στα δόντια
• Ζαλάδα
• Ταχυκαρδίες
• Έλλειψη αντοχής
• Πονοκεφάλους
• Τρέμουλο στα χέρια ή τα πόδια
• «θόλωμα» στην όραση
• Αδυναμία ή πόνο στους μύες
• Λιποθυμίες
• Πολλές ασθένειες (π.χ. ιώσεις)
• Οστεοπόρωση, οστεοπενία
• Αναιμία
• Υπογλυκαιμία
• Έλλειψη βιταμινών

Πνευματικές - Ψυχολογικές
• Αδυναμία συγκέντρωσης
• Υπερβολική κούραση – εξάντληση
• Προβλήματα στην οργάνωση της σκέψης
• Έλλειψη προσοχής
• Κακή διάθεση
• Άγχος
• Κατάθλιψη
• Οξυθυμία
• Ευαισθησία στους θορύβους